dohom@sanly.tm
Türkmenbaşy şäheriniň D.Azady köçesiniň 75-nji jaýy
Ulag we ammar logistikasynda innowasion tehnologiýany ulanmak

Logistikany awtomatlaşdyrmak, logistika amallarynyň netijeliligini ýokarlandyrmak üçin kompýuter programma üpjünçiligini ýa-da awtomatlaşdyrylan mehanizmleri ulanmakdyr. Adatça, awtomatlaşdyrmak ammar işlerini  hem-de  üpjünçilik zynjyryny dolandyrmak ulgamlary we kärhananyň meýilleşdiriş ulgamlary dolandyrmak amallaryna degişli bolup durýar. Ulag logistikasynyň awtomatlaşdyrylmagynyň, ony durmuşa geçirýän programmalaryň, ýüküň ýitgisini hasaplamaga, deňagramlylygy gözegçilikde saklamaga, ulag bilen ýangyjyň sarp edilişini hasaplamaga, netijeleri kesgitlenen kadalar bilen deňeşdirmäge mümkinçilik berýändigi göz öňünde tutulmalydyr. Ulag kompaniýalaryny awtomatlaşdyrýan programma üpjünçiligi önümleri, kärhananyň dolanşygynyň beýleki ugurlardan yza galýan nokatlaryny anyklap,  kesgitläp kärhanada alnyp barylýan işleriň netijeliligini seljermeklige mümkinçilik berýär.   häzirki döwürde logistika amallaryny awtomatlaşdyrmaklygyň täze innowasion ugurlary gözlenilýar we sýlanylýar.

Ulag we ammmar logistikasynda häziki zaman tehnologiýalaryň biri hem elektron maglumat alyş-çalşygy (Electronic Data Interchange (EDI)). Elektron maglumat alyş-çalşygy (Electronic Data Interchange (EDI)) - elektron resminamalary dolandyrmak, üpjün ediji bilen alyjynyň arasynda maglumat alyş-çalşygy, kompaniýalaryň häzirki zaman ammar işlerinde ulanylýan tehnologiýalaryň iň möhümi hasaplanylýar.  EDI tehnologiýasy, umumy maglumat formatyny ulanyp, iki kompýuter ulgamynyň arasynda zerur resminamalary alyşmaga mümkinçilik berýär.  Maglumat alyşmak tehnologiýasy köplenç resminamalaryň bäş görnüşini geçirmek we alyş-çalyş etmek üçin ulanylýar. Birinji görnüş, sargyt edijiden, üpjün edijä alnan sargyt (sargytlar), iberilmeli harytlaryň sanawyny, harytlary ibermek üçin zerur atlary, mukdary, önümleri we beýleki zerur maglumatlary öz içine alýar. Bu resminama esaslanyp, aşakdakylar döredilýär - zerur harytlaryň iberiljekdigini sargyt edijä habar berip, haryt ibermegiň hakyky mümkinçiligini tassyklaýan buýruga (orders) jogap. Indiki resminama, düwmä basylanda döredilen iberiş habarnamasy ýagny, ýüküň ýüklenendigini habar berýär (desadv). Eltip bermek habarnamasynda hasap-faktura belgisi bar. Ondan soň, harytlar iberilenden, sargyt edijä getirilenden we kabul edilenden soň indiki resminama döredilýär - hakykatda kabul edilen harytlaryň sanawyny görkezýän çek (kwitansiýa (recadv)). Bu resminama esaslanyp, geleşigi tamamlaýan iň soňky resminama döerdilýär  – uniwersal geçiriji resminama UTD.   Bu resminama elektron gol çekilenden soň kanuny güýje eýe bolan ähliumumy geçiriş resminamasy bolup durýar. Ondan soň, EDI zynjyryndaky gowşuryş amallary ýapyk hasaplanýar. EDI köplenç täsirli ammar dolandyryş ulgamyna (WMS - Ammar dolandyryş ulgamy) birleşdirilýär. Elektron maglumat alyş-çalşygynyň esasy peýdasy, iki ýa-da ondan-da köp  kompýuter ulgamynyň arasyndaky maglumatlaryň rahat we aýdyň akymydyr.  Ammar logistikasy pudagynda innowasiýalaryň ýene bir mysaly, fantastiki romanlaryň bir bölegi bolmakdan ýüz öwüren we hakykata öwrülen pilotsyz uçarlary ulanmakdyr. Kompaniýalar awtomatlaşdyrmagyň derejesini ýokarlandyrmaga çalyşýarlar, şonuň üçin dronlar dürli ýurtlaryň ammarlarynda peýda bolup başlady. Pilotsyz uçarlaryň esasy wezipelerinden biri ştrih-kodlary skanirlemek we şonuň üçin adam zähmetiniň sagadynyň köp tygşytlanmagy bolup durýar. Bu esasan  ammarlarda has köp gatly tektelažlar ulanylanda ýüze çykýar,   şol sebäpli adamyň ştrih-kodlaryna baryp bilmek mümkinçiligi çäklenýär. Netijede  göteriji mehanizmlerini ulanmaly we köp sanly işgärleri işe çekmeli bolýar. Barlaglaryň netijesinde el bilen skanerlemek we forkliftler bilen enjamlaşdyrylan 90 adamlyk ekipažy ulanmak ýerine ýetirilýän işe sarp edilýän wagt iki ýarym esse azaldygyny görkezdi.  UVL Robotics pilotsyz enjamlar, işgärleriň wagtyny has netijeli ulanmaga mümkinçilik berýän haryt paletlerine gözegçilik etmek we sanamak üçin üstünlikli ulanylýan dronlaryň biri hasaplanylýar . Pilotsyz uçarlar bu meseläni adamlara garanyňda birnäçe esse çalt ýerine ýetirýärler: 10–12 sagadyň dowamynda maşynlar 30-40 müň palet sanamagy başarýarlar. Pilotsyz, adatça ammar hatarynyň iki tarapyny bir wagtda barlaýan iki wideo kamera bilen enjamlaşdyrylandyr. Bu ýagdaýda skaner, her paletiň öňünde durman, iş bökdençligini ýüze çykarman amala aşyrylýar. Ähli maglumatlar barada hasabat döredýär. Dronyň bateriýasyny çalyşmaklyga operator bary-ýogy bir minudyny sarp edýär. Adam pilotsyz uçary dolandyrmaýar - pilotsyz uçuş ammar ýerinde howpsuzlygy kepillendirýän ýörite maşyn görmek datçikleri arkaly amala aşyrylýar: ulgamda pilotsyz uçarlaryň päsgelçilikleri görmegine we mundan beýläk uçuş barada karar kabul etmegine mümkinçilik berýän algoritmler bar, ýöne islendik ýagdaýda pilotsyz uçaryň 15 sm-den golaý harytlara  ýakynlaşmagyna ýol bermeýär, şonuň üçin ähli ammar enjamlary we harytlary doly howpsuz ýagdaýda bolýar.

Mugallym  Aýsyluw Atagurbanowa

Beýleki makalalar

Ähli makalalar
Card image cap
Sen 20 2025
Ajaýyp mümkinçilik

Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýylynda Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň 34 ýyllyk baýramynyň öňüsyrasynda “Awaza” milli syýahatçylyk zolagynda Türkmenistanyň maýa goýum forumy (TIF 2025) 2025-nji ýylyň sentýabr aýynyň 18-inde we 19-ynda  geçirildi. Bu iri çäre ýurduň maýa goýum mümkinçiliklerini ara alyp maslahatlaşmak üçin 800-den gowrak daşary ýurtly we ýerli wekilleri jemledi. Bu mynasybetli Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow foruma gatnaşyjylary gutlady. Awazada geçirilýän bu çäräniň Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe sebitleri senagatlaşdyrmaga we durmuş-ykdysady taýdan has-da ösdürmäge, pudaklara häzirki zaman tehnologiýalaryny ornaşdyrmaga, sanly ykdysadyýet konsepsiýasyny işjeň durmuşa geçirmäge, maýa goýumlary çekmäge ýardam etjekdigine berk ynanýaryn” diýip döwlet Baştutany öz gutlagynda belledi. Forum «Strategik netijeliligi üpjün edýän faktor hökmünde Türkmenistanyň maýa goýum taýdan özüne çekijiligi» atly plenar mejlis bilen başlady. Mejlisde moderator hökmünde BMG-niň Türkmenistandaky Hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapaçenko çykyş etdi.Esasy çykyşlar bilen dünýäniň görnükli bilermenleri çykyş etdiler. Olaryň hatarynda Bütindünýä bankynyň ýerine ýetiriji direktory Beatris Lus Maser Mallor we onlaýn görnüşde gatnaşan BMG-niň Baş sekretarynyň orunbasary Rabab Fatima çykyş etdiler. BMG-niň Baş sekretarynyň orunbasary Rabab Fatima Awazadaky Maýa goýum forumynyň gatnaşyjylarynyň öňünde wideoýüzlenme bilen  çykyş edip, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň  bähbitlerini öňe sürmekde Türkmenistanyň öňdebaryjy ornuna ýokary baha berdi we maýa goýumlaryny çekmäge gönükdirilen BMG-niň täze başlangyçlaryny hödürledi. Geçen ýylky TIF 2024 forumyna 44 ýurtdan 1,1 müňden gowrak wekil gatnaşdy. Onuň netijesinde 18 ylalaşyga we özara düşünişmek hakynda Ähtnamalara gol çekildi. Jemi bahasy 167 million dollara barabar şertnamalaryň baglaşyldy. Forum gatnaşyjylara soňky ykdysady özgertmeler we başlangyçlar bilen tanyşmak, Türkmenistanyň döwlet hem-de hususy kärhanalar bilen göni aragatnaşyklary ýola goýmak, anyk maýa goýum taslamalaryny ara alyp maslahatlaşmak we hyzmatdaşlygyň täze ugruny kesgitlemek üçin giň mümkinçilik döretdi. Forumyň maksatnamasynda strategiki panel çekişmeleri, maýa goýum taslamalaryň tanyşdyrylyşlary, B2B we B2G duşuşyklary, master-klaslar hem-de medeni çäreler göz öňünde tutulypdyr. “Awaza” milli syýahatçylyk zolagynda geçirilýän Türkmenistanyň maýa goýum forumynyň (TIF-2025) çäginde ykdysadyýetiň dürli ugurlarynda strategik ylalaşyklaryň berkidilmegine gönükdirilen birnäçe möhüm resminamalara gol çekildi. Bu ylalaşyklar Türkmenistanyň ykdysady bähbitleriniň giňdigini we halkara hyzmatdaşlygy çuňlaşdyrmaga taýýardygyny görkezdi.