dohom@sanly.tm
Türkmenbaşy şäheriniň D.Azady köçesiniň 75-nji jaýy
Logistika we üpjünçilik ulgamynyň mümkinçliklerini ulanmak.

Logistika – bu harytlary öndürilen nokadyndan ahryky sarp edijilere çenli netijeli daşamak we saklamak hem-de olary meýilnamalaşdyrmak boýunça işleri öz içine alýar. Logistikanyň maksady müşderileriň talaplaryny öz wagtynda hem-de ýokary hilli kanagatlandyrmak bolup durýar.

Harytlary dürli ulag görnüşleri bilen multimodal daşamagyň ulanylmagy çykdajylary azaltmaga we hyzmat derejesini ýokarlandyrmaga ýardam edýär. Şeýlelikde, eýýäm, ýolda bolan (alnyp barylýan) ýük gysga wagtyň dowamynda eltilmeli bolsa, iň ýakyn portdaky gämiden aýrylyp, howa ýa-da demir ýol ulaglaryna geçirilip bilner. Ýükleriň ähli görnüşleri şeýle-de, azyk önümlerine çenli islendik harydyň daşalmagyna mümkinçilik berýän giň göwrümli 20 we 40-futlyk konteýnerlerde deňiz üsti daşama işini amala aşyrylýar . Bularyň içinde suwuklyklar, ürgün maddalar, gurluşyk materiallary, önümçilik enjamlary, tiz zaýalanýan ýükler we başga köp zat daşalýar. Zerur bolanda, konteýneriň içinde kesgitli temperaturany üpjün edilip bolýar. Deňiz üsti konteýnerlerde ýük daşamagyň artykmaçlygy şulardyr:

Ýükleriň zaýalanmaga ýokary derejede goraglylygy;

Ýükleri we harytlary ygally howadan goramak mümkinçiligi;

Portda ýükleme-düşürme işlerini alyp barmagyň rahatlygy;

Ýükleriň ýanlyk resminamalarynyň ykjam ýöredilmegi;

Konteýnerleri ýük gämilerinden demirýol wagonlaryna we ýük awtoulaglara geçirme mümkinçiligi – muňa deňiz üsti multimodal daşama diýilýär. Ulag ulgamynyň netijeli dolandyrylyşy, bölek-satuw ýerleriniň we müşderileriň arasynda harytlary ýola goýmaklygy guramak hem-de ulag ulgamyny meýilleşdirmek, ony optimallaşdyrmak logistikanyň esasy wezipesi bolup durýar.

Gazagystan Respublikasynda iş saparynda bolýan türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow Türki Döwletleriň Guramasynyň döwlet Baştutanlarynyň Geňeşiniň mejlisine gatnaşdy. Gurbanguly Berdimuhamedowyň sammitdäki çykyşy Türkmenistanyň bu guramanyň çägindäki özara gatnaşyklarda ileri tutýan ugurlaryny öz içine aldy. Gurbanguly Berdimuhamedow sammitde eden çykyşynda bu ýokary derejeli duşuşygyň ýurtlarymyzyň arasyndaky syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer gatnaşyklaryň has-da ösmegine we bu babatda täze wezipeleri kesgitlemäge ýardam berjekdigine ynam bildirip, Türkmenistanyň Türki Döwletleriň Guramasynyň çägindäki hyzmatdaşlykda ileri tutýan ugurlary barada durup geçdi. Nursoltanda geçirilen Türki Döwletleriň Guramasynyň (TDG) 10-njy ýubileý sammitde eden çykyşynda TDG-niň ýurtlaryna Türkmenistanyň logistika we üpjünçilik ulgamynyň mümkinçliklerini ulanmagy teklip etdi.

«Häzirki ählumumy durnuksyzlyk ýagdaýynda döwletlerimiziň arasynda we olaryň çäklerinden daşarda giňden ýaýran hem-de döwrebap ulag-üstaşyr we logistika ulgamyny döretmek wezipesi baş meseleleriň biri bolup durýar» diýip, Gahryman Arkadagymyz aýtdy.

Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygynyň belleýşi ýaly, bu ugurda Türkmenistan soňky ýyllarda Aziýa bilen Ýewropany birleşdirýän birnäçe iri üpjünçilik ulgamynyň taslamalaryny öňe sürdi we olara Türki Döwletleriň Guramasyna girýän ýurtlar hem işjeň gatnaşýarlar.

Türkmen halkynyň Milli Lideri 2017-nji ýylda Aşgabatda gol çekilen degişli ylalaşyga laýyklykda, Owganystan – Türkmenistan – Azerbaýjan – Gruziýa – Türkiýe ugry boýunça ulag geçelgesi döredilendigini we häzirki wagtda bu ulag ýoluny doly güýjünde işe girizmek babatda tagalla edilýändigini ýatlatdy.

Halk Maslahatynyň Başlygynyň aýdyşy ýaly, häzirki döwürde Gyrgyzystan – Özbegistan – Türkmenistan ugry boýunça Hazar deňzine çykjak, soňra bolsa, Azerbaýjana we Türkiýä uzaljak ulag geçelgesini döretmek babatda hem işler alnyp barylýar.   Gahryman Arkadagymyzyň belleýşi ýaly, türki döwletleriň gatnaşmagynda döredilýän transhazar ulag geçelgeleriniň zerurlygyny we netijeliligini aýdyň görkezýär. «Şunuň bilen baglylykda, ulag-üstaşyr gatnawlaryny işjeňleşdirmek üçin Türkmenistanyň logistika we üpjünçilik ulgamynyň mümkinçliklerini ulanmagy teklip edýärin» diýip, Gahryman Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedow aýratyn belledi.

Aýsyluw Atagurbanowa

mugallym

Beýleki makalalar

Ähli makalalar
Card image cap
Mar 12 2025
Köýtendag –tebigy we landşaft dürlüliginiň täsin sebiti

Köýtendag Türkmenistanyň günorta-gündogarynda ýerleşen tebigaty diýseň özboluşly sebitdir. Köýtendagyň tebigatyna bu ýerde ýaýran köp sanly ösümlik we haýwan görnüşleriniň ýüzlerçesi hem-de dik jülgeleri, täsin dag gowaklary we ýerasty karstkölleri, gadymy dinozawrlaryň belent tekizlgi gaýtalanmajak özboluşly gözellik berýär. Tebigat bun sebitiň mysalynda tapylgysyz gymmatlyklary müňýllyklaryň dowamynda döredipdir we asyrlardan asyrlara ýetirip gelipdir.
     Köýtendag sebitiniň çäkleri sebitleýin döwülmeler bilen ugurdaş uzalyp, sebitiň morfostruktura taýdan aýratynlaşmagyny şertlendirip, ylmy edebiýatda Gowurdak-Köýtendag ady bilen bellidir. Meýdany uly bolmasa-da , relýefiň çürt-kesik tapawutlylygy, ýagny, iň beýik ýeri deňiz derejesinden 3137m-den (Türkmenbaşy dagy) 238m-e çenli (Amyderýanyň suwunyň derejesi) üýtgeýär hem-de tebigy şertleriniň we baýlyklarynyň köp dürlüligi bilen häsiýetlenýär. Bu sebit onuň mineral-çig mal, ýer, sagaldyş we dynç alyş baýlyklaryny özleşdirmegiň giň mümkinçiliklerine eýedir. Sebitiň geologik gurluşyny kemala getirmäge genezisi, düzümi we ýaşy boýunça  dürli geologik çökündiler gatnaşýarlar.
      Bu ýerde ýokary ýura, hek, paleogen, neogen, çetwertik we häzirki zaman çökündileri giň ýaýrandyr.Köýetnadg gerşiniň günbatar ýapgydy,şeýle hem Gowyrdak we tübegatan dag bölekleri ýokary ýura çökündilerinden düzülendir. Hek döwrüniň jynslary sebitiň merkezi böleginiň  pes daglyklaryny, paleogen we neogen çökündileri esasan, onuň  günbatar bölegindäki plato şekili pes daglyklaryny örtýär. Çertertik çökündileri sebitiň günbatar we günorta böleklerinde giň ýaýrap, giň dagöni düzlüklerini  düzýär.
     Köýtendagyň  ösümlik örtügi dag eteginde otluk fitosenozlar, ondan ýokarda zerawşan arçasynyň agdyklyk edýän güýçli zaýalanan agaç- gyrymsy agaç ösümlikleriiň guşaklygy bilen häsiýetlenýär. Daglaryň iň ýokardaky belent böleginde tikenli ýassyk seklli ýarym gyrymsylar agdyklyk edýärler. Sebitiňb wekilleri agdyklyk edýarler.
     Ozallar Köýtendagda esasan zerewşan arçasyndan düzülen arça tokaýlarynyň giň meýdanlary duş gelýärdi, häzir olaryň meýdany örän azalypdyr. Goraghananyň  çäklerinde olar bölejik tokaýlar görnüşinde saklanyp galypdyr. Bu ýerde 1986-njy ýylda meýdany 27139 gektar bolan Köýtendag döwlet goraghanasynyň döredilmegi Köýtendagyň tutuş tebigy toplumyny we oňa ýanyşyk ýerleri goramak, zaýalanan ekoulgamlary dikeltmegiň ylmy esaskarynty işläp düzmek we burma şahly umgany gorap saklamagyň zerurlygy bilen baglydyr.
    Bu görnüş örän seýrek bolup Tebigaty goramagayň halkara birleşiginiň (TGHG0 Gyzyl sanawyna hem girizilendir.Toprak-ösümlik örtüginiň häsiýetleriniň içki guşaklyk tapawutlary boýunça 12 sany beýiklik zolaklary bölünýärler: oazis, ösümlikleri, çöl-efemer, ýarymçöl-efemeroid, ýärymçöl-gurak sähra , iri otly-sähra, tokaý, tokaýçemen- sähra, subalp çemen we alpçemen 9bölekleýin häsiýetde duş gelýär.) Merkezi Aziýa fiziki-geografik taýdan etraplara bölünende bu sebitiň çäkleri Merkezi Aziýa daglyk ýurdunyň Günorta- Günbatar Pamir-Alaý oblastynyň ýGissar-Pamiröňi prowinsiýasyna fiziki-geografik etrap derejesinde girýär.
    Gowurdak-Köýtenag etrabynyň landşaft düzümindäki uly tapawutlar onuň çäklerinde has pes derejedäki taksonomik birlikleri – kiçi etraplary bölmäge mümkinçilik berýär.  Jemi 7 sany kiçi etraplara bölündi: Köýtendag-ortadaglyk, Gowurdak-týubegetan pes daglyk, Köýtenderýä- daglyk – jülgelik, Kansaý- ýakasy deltaly- takyrlyk, Amyderýa ýakasy dagöni- ýapgytly düzlük – çulbaly, Amyderýanyň  jülgeli – terrasaly kiçi etraplary bölünendir.