dohom@sanly.tm
Türkmenbaşy şäheriniň D.Azady köçesiniň 75-nji jaýy
Magtymgulynyň döredijiliginde ekologiýa jähtleri

     Biziň eziz Diýarymyz il- gününiň bähbidi üçin  alada eden adamlaryň, şahsyýetleriň gadyr-gymmatynyň bilinýän, olaryň hormatlanyp, sarpalanýan ýurdy. Adamzat taryhyna adyny altyn harplar bilen ýazyp giden şeýle beýik şahsyýetleriň biri hem akyldar şahyrymyz Magtymguly Pyragydyr. Dana akyldarymyzyň doglan gününiň 300 ýyllygyna bagyşlanyp yglan edilen “Pähim-paýhas ummany   Magtymguly Pyragy” ýylynda bu görnükli şahsyýetiň at-abraýynyň dünýä halklaryň arasynda has-da beýgelmegi ugrunda durmuşa geçirilýän işler giň gerime eýe bolýar.

      Milli edebiýatymyzda ynsanperwerlik, watansöýüjilik, päk ahlaklylyk, lebize ygrarlylyk, parahatçylyk, agzybirlik, dostluk ýaly düşünjeleriň many-mazmunyny öz paýhasly şygarlary bilen has-da baýlaşdyran, türkmeniň abraý mertebesini belende göteren beýik akyldar atamyzyň şygyr bossany biz- mugallymlar üçin hem edep terbiýe mekdebi, durmuş ýörelgesidir.

      Türkmen halkynyň beýik akyldat şahyrynyň filosofiýasy ynsanperwerlige, şol sanda ekologiki ynsanperwerlige esaslanyp, adamda Watana bolan söýgüni, tebigata we onuň baýlyklaryna aýawly garamagy hem-de geljekki nesiller üçin aýap saklamak duýgularyny döredýar. Magtymgukynyň filosofiýasynda adam bilen tebigatyň arasyndaky gatnaşyklarynyň sazlaşygyna, onds rkologik medeniýetiň kemala gelmek meselelerine uly orun erilýär.

  Şahyryň döredijiliginde mähriban ülkämiziň tebigaty aýratyn orun tutýar, ol akyldaryň adamyň durmuşy baradaky filosofiki pikir ýöredişinde jemgyýet hem tebigata salgylanýar. Magtymgulynyň eserlerinde tebigat gaýtalanmajak gözellik bilen sazlaşykly şekillendirilýär. Ol daşky tebigatdan alnan janly keşpler bilen oýlanýar. Adamzadyň geljegi baradaky oýlanmalary üçin tebigat möhüm esas bolup durýar.

   Magtymgulynyň ekologiki ynsanperwerligi daşky gurşawy özgertmekde ynsan bilen tebigatyň arasyndaky üzülmez arabaglanşygy görkezýär. Şhyr ynsanyň aýratyn häsiýetlerini, maksada okgunlylygyny, döredijili ylhamyny, söýgi duýgularyny beýan edende tebigatdan m,ysal getirýär, şol bit wagtyň özünde ynsan bilen tebigatyň sazlaşygynyň möhümligini görkezip, adamlaryň dörediji işlerine tebigatyň duýgudaşlygyny görkezýär.

   Watana, onuň tebigatyna bolan bimüçber söýgüsi Beýik Magtymguly Pyragynyň watansöýüjiligini, ynsanperwerligini we pähim-paýhaslygyny şöhlelenditýär.

   Magtymgulynyň döredijiligine bolan gyzyklanma tötänleýin däl, onuň filosofiýasy umumadamzat gymmatlyklarynyň egsilmez çeşmesidir. Dünýäniň filosofiki pikirinde tynsanperwerlik, adam, onuň jemgyýetdäki orny we onyň geljegi barada ylmy taglymatlar köp. Magtymgulynyň ynsanperwerligi onuň adam gymmatly hazyna diýen oý- pikirlerinde jemlenýär. Akyldaryň filosofiki pikirleri häzirki zaman türkmen döwletiniň gurluşynda öz beýanyny tapdy. Türkmenistanyň Konstitusiýasy “Tüürkmenistanda jemgyýetiň we döwletiň iň gymmatly baýlygy adamdyr!” diýip ykrar etdi.

   Adam ýaşaýşyň, barlygyň düýp manysyna düşünmekligi isläp, diňe geçmiş we şu gün däl, eýsem Ýer togalagynyň geljegi, şol sanda ekologiki ýagdaýy baada hem oýlanýar. Häzirki züaman adamsy üçin “ekologiýa” diýen düşünje onuň filosofiki-seljerme pikir ýöredişiniň we ekologiýa medeniýetiniň aýrylmaz bir bölegi boldy. Häzirki zaman dünýäsinde özgertmeleriň esasy hereketlendiriji güýji bolmak bilen, adam tebigatyň bir bölegi hökmünde , onuň bilen hemişe gatnaşykda we ol gatnaşyklary sazlaşdyrmaga çalyşýar. Adam we tebigat ulgamyndaky gatnaşyklar yzygiderli üýtgeýär we olary kämilleşdirmek üçin jemgyýetiň we aýry şahsyýetleriň ekologiki medeniýetini ösdümek zerur bolup durýar.

   Häzirki zamanyň ekologiýa meseleleri kökleri adamzat atryhyndan alyp gaýdýar, ýöne onuň häzirki döwürdäki ýüze çykmalarynyň möçberiniň deňi-taýy ýok.Meseleleriň çözgütleriniň netijeligi dünýä halklarynyň we döwletleriniň jebisligine baglydyr. Ekologiýa meseleleri boýunça dolandyryş çözgütlerini kabul etmeklik milli däp-dessurlara we umumadamzat gymmatluklaryna esaslanmalydyr. Şoňa görä-de Magtymgulynyň ekologiki ynsanperwerligi  aýratyn gyzyklanma döredýär we adamyň ýaşaýşynyň geljeginiň tebigat bilen sazlaşykda bolmagyna ýardam edýär.

   Türkmenistanda global, sebit, ýerli ekologiýa meselelerini çözmeklik döwlet syýasatynyň esasy ugurlarynyň biri bolup, täze tehnologiýalary önümçilige ornaşdyrmagy, ekologiýa taýdan howpsuz iş şertlerini döretmekligi, ekologiýa taýdan arssa önümi öndürmekligi, tebigy baýlyklardan rejeli peýdalanmagy, ekolog-hünärmenleri taýýarlamagy, ekologiýa meseleleri boýunça halkara hyzmatdaşlygyny ösdürmegi, ekologiýa terbiýesini bermekligi we başgalary öz içine alýar.

   Adam- tebigat- jemgyýet ulgamyndaky sazlaşyk adamyň içki dünýäsiniň, onuň ýokary ahlaklylygynyň arasyndaky sazlaşyk dörän şertlerinde mümkin bolup, olar umumadamzat we milli gymmatlyklaryny, şol sanda Magtymguly Pyragynyňky ýaly beýik ynsanperwerligiň döredijiligi emele getirýär.     

Beýleki makalalar

Ähli makalalar
Card image cap
Few 12 2025
Bilim işinde sanly bilim ulgamynyň mümkinçilikleri.

Ýurdumyzyň durnukly ösmeginiň, Watanymyzyň barha kuwwatlanmagynyň hatyrasyna ýaşlaryň gurujy, dörediji, oýlap tapyjy, ösen aň-düşünjeli intellektual derejesini kemala getirmek häzirki döwrüň möhüm aýratynlygydyr diýip aýtdy. Bu aýratynlyk ykdysadyýetiň ähli ugurlary bilen bilelikde, onuň ösmeginde esasy hyzmaty ýerine ýetirýän bilim ulgamynyň bazar gatnaşyklary şertlerinde dünýä ülňülerine laýyk döwrebaplaşdyrylmagy bilen şertlendirilýär. Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary bilen ýurdumyzyň bilim ulgamyna sanly serişdeleriň ornaşdyrylmagy, döwrebap bilim portalynyň herekete girizilmegi bilim işgärleriniň mümkinçiliklerini üzül-kesil artdyrdy. Ýurdumyzda sanly ulgamy ösdürmegiň maksatlarynyň bilim edaralarynyň işiniň kämilleşdirilmegine gönükdirilmeginiň, olaryň ýokary hilli elektron maglumatlar bilen üpjün edilmeginiň, täze tehnologiýalardan peýdalanylmagynyň, bilim berlişiniň hiliniň talap edilýän derejesine ýetirilmeginiň esaslary 2017-nji ýylda hormatly Prezidentimiziň Karary bilen tassyklanan “Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasy” arkaly dolandyrylýar. Bu Konsepsiýa ýurdumyzda (kesgitlenen ugur boýunça) maglumat – bilim gurşawyny döretmäge hem-de bilim bermegiň ähli basgançaklaryny ýokary hilli elektron maglumatlary bilen üpjün etmäge, berilýän bilimiň mazmunyny baýlaşdyrmaga we kämilleşdirmäge gönükdirilendir. Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasynyň esasy maksady ýurdumyzyň innowasion ösüşine laýyklykda bilim bermegiň ähli basgançaklarynda okatmagyň maksatnamalaryny ýokary hilli elektron maglumatlar bilen üpjün etmek hem-de uzak aralykdan bilim bermek arkaly bilim ulgamyny kämilleşdirmekden ybaratdyr. Konsepsiýa – bu eziz Watanymyzy mundan beýläk-de hemmetaraplaýyn ösdürmäge, işewür we maýa goýum işjeňligine, döwlet dolandyrylyşynyň öňdebaryjy usullarynyň ornaşdyrylmagyna, täze iş orunlarynyň döredilmegine, halkymyzyň abadançylygyny yzygiderli ýokarlandyrmaga ýardam eder. Konsepsiýada göz öňünde tutulýan esasy wezipeler: - sanly bilim ulgamynyň kadalaşdyryjy hukuk binýadyny ösdürmek; - bilim edaralaryň tehnologiki ulgamyny ösdürmek hem-de bilim ulgamynyň ähli basgançaklarynda okaýanlar‚ mugallymçylyk işgärler üçin sanly bilm gorlarynyň üpjünçiligini ýokarlandyrmak; - ýokary hilli bilim gorlarynyň we hyzmatlarynyň elýeterliligini üpjün etmek hem-de bilim bermegiň dowamynda sanly bilim serişdelerini, şol sanda elektron okuw kitaplaryny we gollanmalary ulanmak; - uzak aralykdan bilim tehnologiýalaryny ulanmak; - maglumat we telekommunikasiýa tehnologiýalary ösdürmegiň esasynda bilimiň hilini ýokarlandyrmak; - elektron bilim ulgamynda işgärleri taýýarlamak. Häzirki zaman maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň ulanylmagy arkaly okaýanlarda bilimleri almaga, üznüksiz özbaşdak bilim almaga höweslenmäni ösdürmek. Häzirki zaman jemgyýet soňky onýyllykda maglumat jemgyýetine öwrülip, ýokary depginde hereketli häsiýete eýe bolýar. Bu bolsa maglumatlara we hyzmatlara elýeterliligiň ulanyjylar üçin, olaryň nirede we haçan bolýandygyna garamazdan, hemişelik esasda üpjün edilýändigini aňladýar. Şeýle hereketliligi üpjün etmek üçin kompýuter enjamlarynyň täze görnüşleri (smartfonlar, planşetler we ş.m.), şeýle hem maglumat gorlary we hyzmatlary bilen işleşmegiň täze tehnologiýalary (“bulutlaýyn” tehnologiýalar) peýda boldy. Mekdep okuwçysy, talyp üçin bilim edaralarynda hem, öýde hem, olar ýoldaka hem elektron bilim gorlary we hyzmatlar elýeterli bolmalydyr. Bu ýagdaý bilim işine gatnaşýanlaryň beýlekilerine-de – ata-enelere, mugallymçylyk işgärlere, bilim ulgamynyň dürli derejeleriniň ýolbaşçylaryna-da degişlidir. Bilim gurşawynyň her bir gatnaşyjysynyň hereketliligi täze maglumat jemgyýetinde sanly bilimiň esasyny düzer. Ýurdumyzyň ähli künjeklerinde gurlup, ulanylmaga berilýän täze, döwrebap bilim ojaklarynyň häzirki zaman ösen innowasion tehnologiýalary bilen enjamlaşdyrylmagy hem sanly bilim ulgamynyň durmuşa geçirilýändigini görkezýär. Ýurdumyzyň okuw mekdeplerinde «Sanly bilim ulgamy» atly portal taslamasynyň ýola goýulmagy, bilim ojaklarynda teleköpri arkaly guralýan okuw sapaklary, internet bäsleşikleri berilýän bilimiň hilini ýokarlandyrmakda, okatmagyň usullaryny kämilleşdirmekde we öňdebaryjy tejribelerden peýdalanmakda ägirt uly ähmiýete eýedir.