dohom@sanly.tm
Türkmenbaşy şäheriniň D.Azady köçesiniň 75-nji jaýy
HOŞNIÝETLI GATNAŞYKLAR

Milli Liderimiziň taýsyz tagallalary netijesinde kämilleşdirilip uly ösüşlere eýe bolan demir ýol pudagynda hem asyrlara barabar işler amala aşyrylýar. Döwlet Baştutanymyzyň ak pata bermegi bilen      2021-nji «Türkmenistan-parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynyň ilkinji aýynda, Türkmenistanyň hem-de Owganystan Yslam Respublikasynyň döwlet ýolbaşçylarynyň gatnaşmagynda, Akina-Androý beketleriniň aralygyndaky demir ýoluň, Ymamnazar-Akina hem-de Serhetabat-Turgunly halkara optiki süýümli aragatnaşyk ulgamynyň we üstaşyr akymlarynyň, şeýle hem Kerki şäherinden Şibirgan şäherine çenli elektrik geçirijisiniň işe girizilmegi hem iki ýurduň arasyndaky dost-doganlyk gatnaşyklarynyň hasam pugtalanmagyna uly ýardam berer.

        Mähriban Arkadagymyzyň parasatly ýolbaşçylygynda halkara ülňülerine laýyk gelýän we maglumat aragatnaşygynyň ýokary hilini üpjün edýän milli telekommunikasiýa ulagamynyň uly ösüşlere eýe bolmagy hem guwandyryjy ýagdaýdyr Munuň özi Türkmenistany Merkezi Aziýa sebitinde esasy baglanşdyryjy merkez, Gündogar bilen Günbataryň arasyndaky möhüm maglumat-kommunikasiýa köprüsi hökmünde öňe çykaryp, ýurdumyzyň abraýyny hasam artdyrýar.

          Türkmenistan – Owganystan – Pakistan – Hindistan gaz geçirijisi, Türkmenistan – Owganystan –Pakistan ugry boýunça ýokary woltly elektrik geçiriji ulgamy, optiki süyümli aragatnaşyk ulgamy, Türkmenistany we Owganystany özara birleşdirýän demir ýollar Türkmenistanyň sebitde hoşniýetli gatnaşyklary pugtalandyrmak babatynda eýeleýän ornunyň oňyn netijeleri berýändiginiň aýdyň subutnamasy bolup durýar.

         Türkmenistanyň daşary syýasatynyň hoşniýetli gatnaşyklara esaslanýandygyny görkezýän ýene bir möhüm waka Türkmenistanyň hökümetiniň we Azerbaýjan Respublikasynyň hökümetiniň arasynda Hazar deňzindäki «Dostluk» ýatagynyň uglewodorod serişdelerini bilelikde gözlemek, işläp geçmek we özleşdirmek boýunça özara düşünşmek hakyndaky Ähtnama gol çekilmegidir. Dostluk, hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklarynyň ýokary derejesini alamatlandyrýan bu möhüm resminama gol çekmek dabarasyna göni wideoaragatnaşyk arkaly iki ýurduň döwlet baştutanlary gatnaşdylar.

         Hormatly Prezidentimiziň çykyşlarynda belleýşi ýaly, Türkmenistanda döredilen häzirki zaman ulag üstaşyr, kommunikasiýa we logistika ulgamlary halkara hyzmatdaşlygyny ösdürmäge gönükdirilip, olar halklaryň arasynda hoşniýetli gatnaşyklary ýola goýmaga, pugtalandyrmaga  ýardam berýän täsirli gural bolup durýar.

    “Demirgazyk-Günorta” ugry boýunça “Gzagystan-Türkmenistan-Eýran”demir ýolunyň ulanylmaga berilmegi hem ýakyn Gündogar we Günorta-Gündogar Aziýa ugurlary boýunça hyzmatdaşlygyň güýçlendirilmegine itergi berer.

      Türkmenistan taryhyň ähli asyrlarynyň dowamynda Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi bolupdyr. Häzirki döwürde bu ugur döwrebap derejede dikeldilýär. Halkara ykdysady gatnaşyklary pugtalandyrmak boýunça amala aşyrylýan taslamalar, Türkmenistanyň halkara giňişliginde hoşniýetli gatnaşyklara esaslanýan syýasy garaýyşlarynyň dünýä jemgyýetçiligi tarapyndan giň goldawa eýe bolmagy Garaşsyz, Bitarap döwletimiziň halkara abraýyny has hem beýgeldýär.   

Oguljahan GYLYJOWA

Türkmenbaşy şäherindäki Deňizçilik orta hünär okuw mekdebiniň mugallymy.

Beýleki makalalar

Ähli makalalar
Card image cap
Mar 12 2025
Köýtendag –tebigy we landşaft dürlüliginiň täsin sebiti

Köýtendag Türkmenistanyň günorta-gündogarynda ýerleşen tebigaty diýseň özboluşly sebitdir. Köýtendagyň tebigatyna bu ýerde ýaýran köp sanly ösümlik we haýwan görnüşleriniň ýüzlerçesi hem-de dik jülgeleri, täsin dag gowaklary we ýerasty karstkölleri, gadymy dinozawrlaryň belent tekizlgi gaýtalanmajak özboluşly gözellik berýär. Tebigat bun sebitiň mysalynda tapylgysyz gymmatlyklary müňýllyklaryň dowamynda döredipdir we asyrlardan asyrlara ýetirip gelipdir.
     Köýtendag sebitiniň çäkleri sebitleýin döwülmeler bilen ugurdaş uzalyp, sebitiň morfostruktura taýdan aýratynlaşmagyny şertlendirip, ylmy edebiýatda Gowurdak-Köýtendag ady bilen bellidir. Meýdany uly bolmasa-da , relýefiň çürt-kesik tapawutlylygy, ýagny, iň beýik ýeri deňiz derejesinden 3137m-den (Türkmenbaşy dagy) 238m-e çenli (Amyderýanyň suwunyň derejesi) üýtgeýär hem-de tebigy şertleriniň we baýlyklarynyň köp dürlüligi bilen häsiýetlenýär. Bu sebit onuň mineral-çig mal, ýer, sagaldyş we dynç alyş baýlyklaryny özleşdirmegiň giň mümkinçiliklerine eýedir. Sebitiň geologik gurluşyny kemala getirmäge genezisi, düzümi we ýaşy boýunça  dürli geologik çökündiler gatnaşýarlar.
      Bu ýerde ýokary ýura, hek, paleogen, neogen, çetwertik we häzirki zaman çökündileri giň ýaýrandyr.Köýetnadg gerşiniň günbatar ýapgydy,şeýle hem Gowyrdak we tübegatan dag bölekleri ýokary ýura çökündilerinden düzülendir. Hek döwrüniň jynslary sebitiň merkezi böleginiň  pes daglyklaryny, paleogen we neogen çökündileri esasan, onuň  günbatar bölegindäki plato şekili pes daglyklaryny örtýär. Çertertik çökündileri sebitiň günbatar we günorta böleklerinde giň ýaýrap, giň dagöni düzlüklerini  düzýär.
     Köýtendagyň  ösümlik örtügi dag eteginde otluk fitosenozlar, ondan ýokarda zerawşan arçasynyň agdyklyk edýän güýçli zaýalanan agaç- gyrymsy agaç ösümlikleriiň guşaklygy bilen häsiýetlenýär. Daglaryň iň ýokardaky belent böleginde tikenli ýassyk seklli ýarym gyrymsylar agdyklyk edýärler. Sebitiňb wekilleri agdyklyk edýarler.
     Ozallar Köýtendagda esasan zerewşan arçasyndan düzülen arça tokaýlarynyň giň meýdanlary duş gelýärdi, häzir olaryň meýdany örän azalypdyr. Goraghananyň  çäklerinde olar bölejik tokaýlar görnüşinde saklanyp galypdyr. Bu ýerde 1986-njy ýylda meýdany 27139 gektar bolan Köýtendag döwlet goraghanasynyň döredilmegi Köýtendagyň tutuş tebigy toplumyny we oňa ýanyşyk ýerleri goramak, zaýalanan ekoulgamlary dikeltmegiň ylmy esaskarynty işläp düzmek we burma şahly umgany gorap saklamagyň zerurlygy bilen baglydyr.
    Bu görnüş örän seýrek bolup Tebigaty goramagayň halkara birleşiginiň (TGHG0 Gyzyl sanawyna hem girizilendir.Toprak-ösümlik örtüginiň häsiýetleriniň içki guşaklyk tapawutlary boýunça 12 sany beýiklik zolaklary bölünýärler: oazis, ösümlikleri, çöl-efemer, ýarymçöl-efemeroid, ýärymçöl-gurak sähra , iri otly-sähra, tokaý, tokaýçemen- sähra, subalp çemen we alpçemen 9bölekleýin häsiýetde duş gelýär.) Merkezi Aziýa fiziki-geografik taýdan etraplara bölünende bu sebitiň çäkleri Merkezi Aziýa daglyk ýurdunyň Günorta- Günbatar Pamir-Alaý oblastynyň ýGissar-Pamiröňi prowinsiýasyna fiziki-geografik etrap derejesinde girýär.
    Gowurdak-Köýtenag etrabynyň landşaft düzümindäki uly tapawutlar onuň çäklerinde has pes derejedäki taksonomik birlikleri – kiçi etraplary bölmäge mümkinçilik berýär.  Jemi 7 sany kiçi etraplara bölündi: Köýtendag-ortadaglyk, Gowurdak-týubegetan pes daglyk, Köýtenderýä- daglyk – jülgelik, Kansaý- ýakasy deltaly- takyrlyk, Amyderýa ýakasy dagöni- ýapgytly düzlük – çulbaly, Amyderýanyň  jülgeli – terrasaly kiçi etraplary bölünendir.