dohom@sanly.tm
Türkmenbaşy şäheriniň D.Azady köçesiniň 75-nji jaýy
Akylly tehnologiýanyň durmuşymyza ornaşdyrylmagy

Häzirki döwürde bilim ulgamynda amala aşyrylýan taryhy ähmiýetli özgertmeler strategik häsiýetlidir. Ýurdumyzda ýokary hilli bilim bilen bir hatarda, ýaş nesliň döwrebap terbiýesi hem derwaýys hasaplanýar. Hormatly Prezidentimiz ösen ýurtlaryň tejribesini nazara alyp, ýaşlarymyzyň beden we ruhy taýdan sagdyn ösmegi, watançylygyň belent ruhunda terbiýelenmegi üçin ähli mümkinçilikleri döredýär.
Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ylmyň iň täze gazananlary işjeň durmuşa ornaşdyrylýar. Şunda bilim ulgamyna hem sanly tehnologiýalaryň ornaşdyrylandygyny bellemegimiz gerek. Ylym-bilimiň ösen döwründe islendik ýurduň ykdysady kuwwaty kesgitlenende, onuň innowasion ösüş derejesine seredilip baha berilýär. Bu günki gün dünýäniň ösen ýurtlarynyň hataryndaky ornuny barha berkidýän Türkmenistan Watanymyzda-da ýurdy innowasiýalaşdyrmak, sanly ulgama geçirmek işleri güýçli depginlerde alnyp barylýar. Ykdysadyýetiň ähli ulgamlaryna sanly tehnologiýalar ornaşdyrylýar. Bu iş­le­riň ­göz­ba­şyn­da ­bol­sa, ­il­kin­ji ­no­bat­da,­ Ar­ka­dag­ly­ Ser­da­ry­my­zyň­ belent maksatlarynyň bardygyny bellemelidiris.

Tehnologiýa - adamlaryň ulanmagy üçin adamlar tarapyndan döredilen sungat. “Tehnologiýa” sözüniň grek dilindäki teehne (ussatlyk, başarnyk, sungat) we logos (ylym) diýen 2 sözden emele gelendigini belläp geçeliň. Munuň esasynda, tehnologiýanyň adamyň başamyklary, işleri baradaky ylymdygyna göz ýetirmek mümkin. Tehnologiýa häzirki wagtda ylmy bilimleri we açyşlary öz içinde jemleýär. Tehnologiýanyň esasy funksiýalaryna zähmeti we serişdeleri tygşytlaýjylyk (metal galyndylarynda polady almak, kagyz galyndylarynda kagyzy almak), tebigaty gorap saklaýjylyk we informasion wezipeler degişlidir.

Akylly tehnologiýa - adamlar tarapyndan döredilen bolup, zerurlygy kesgitläp, içinde ýerleşdirilen fünksiýalar arkaly zerurlygy ýok edýän emeli akyl. Alymlaryň we oýlap tapyjylaryň “Kynlaşdyrma, aňsatlaşdyr!” diýen şygary esasynda bimäçe akylly tehnologiýalar döredildi.

Ýokarda bellenilip geçilenlere mysal hökmünde şulary görkezmek bolar, ilkinji akylly tehnologiýa hökmünde kalkulýatorly sagatlar döredilipdir. 1500-nji ýylda germaniýaly Peter Hanlein tehnologiýa hökmünde monjuk ýaly dakylýan ilkinji kiçi sagady oýlap tapypdyr. 1762-nji ýylda John Harrison jübi sagadyny döredipdir. Şol asyryň ahyrlarynda bolsa ele dakylýan sagatlar döräpdir, emma muny, esasan, aýallar bilezik hökmünde dakynypdyrlar. Ýöne 1904-nji ýylda uçarman Alberto Santos - Dumont uçarmanlyk edýän wagty elleriniň boş bolmagy üçin goşar sagadyny oýlap tapypdyr. Şonuň netijesinde, sagadyň esasy dakylýan ýeri adamyň goşary bolupdyr. Ilkinji akylly sagat bolsa 1975-nji ýylda Hamilton Watch tarapyndan döredilýär. Bu kalkulýatorly sagat ilkinji akylly tehnologiýa hökmünde taryha girdi. 1975-nji ýyldan biziň günlerimize çenli içinde birnäçe funksiýalar ýerleşdirilen akylly sagatlar we beýleki akylly tehnologiýalar döredildi.

Taýýarlan mugallym: Saryhanowa Suraý

Beýleki makalalar

Ähli makalalar
Card image cap
Few 12 2025
Bilim işinde sanly bilim ulgamynyň mümkinçilikleri.

Ýurdumyzyň durnukly ösmeginiň, Watanymyzyň barha kuwwatlanmagynyň hatyrasyna ýaşlaryň gurujy, dörediji, oýlap tapyjy, ösen aň-düşünjeli intellektual derejesini kemala getirmek häzirki döwrüň möhüm aýratynlygydyr diýip aýtdy. Bu aýratynlyk ykdysadyýetiň ähli ugurlary bilen bilelikde, onuň ösmeginde esasy hyzmaty ýerine ýetirýän bilim ulgamynyň bazar gatnaşyklary şertlerinde dünýä ülňülerine laýyk döwrebaplaşdyrylmagy bilen şertlendirilýär. Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary bilen ýurdumyzyň bilim ulgamyna sanly serişdeleriň ornaşdyrylmagy, döwrebap bilim portalynyň herekete girizilmegi bilim işgärleriniň mümkinçiliklerini üzül-kesil artdyrdy. Ýurdumyzda sanly ulgamy ösdürmegiň maksatlarynyň bilim edaralarynyň işiniň kämilleşdirilmegine gönükdirilmeginiň, olaryň ýokary hilli elektron maglumatlar bilen üpjün edilmeginiň, täze tehnologiýalardan peýdalanylmagynyň, bilim berlişiniň hiliniň talap edilýän derejesine ýetirilmeginiň esaslary 2017-nji ýylda hormatly Prezidentimiziň Karary bilen tassyklanan “Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasy” arkaly dolandyrylýar. Bu Konsepsiýa ýurdumyzda (kesgitlenen ugur boýunça) maglumat – bilim gurşawyny döretmäge hem-de bilim bermegiň ähli basgançaklaryny ýokary hilli elektron maglumatlary bilen üpjün etmäge, berilýän bilimiň mazmunyny baýlaşdyrmaga we kämilleşdirmäge gönükdirilendir. Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasynyň esasy maksady ýurdumyzyň innowasion ösüşine laýyklykda bilim bermegiň ähli basgançaklarynda okatmagyň maksatnamalaryny ýokary hilli elektron maglumatlar bilen üpjün etmek hem-de uzak aralykdan bilim bermek arkaly bilim ulgamyny kämilleşdirmekden ybaratdyr. Konsepsiýa – bu eziz Watanymyzy mundan beýläk-de hemmetaraplaýyn ösdürmäge, işewür we maýa goýum işjeňligine, döwlet dolandyrylyşynyň öňdebaryjy usullarynyň ornaşdyrylmagyna, täze iş orunlarynyň döredilmegine, halkymyzyň abadançylygyny yzygiderli ýokarlandyrmaga ýardam eder. Konsepsiýada göz öňünde tutulýan esasy wezipeler: - sanly bilim ulgamynyň kadalaşdyryjy hukuk binýadyny ösdürmek; - bilim edaralaryň tehnologiki ulgamyny ösdürmek hem-de bilim ulgamynyň ähli basgançaklarynda okaýanlar‚ mugallymçylyk işgärler üçin sanly bilm gorlarynyň üpjünçiligini ýokarlandyrmak; - ýokary hilli bilim gorlarynyň we hyzmatlarynyň elýeterliligini üpjün etmek hem-de bilim bermegiň dowamynda sanly bilim serişdelerini, şol sanda elektron okuw kitaplaryny we gollanmalary ulanmak; - uzak aralykdan bilim tehnologiýalaryny ulanmak; - maglumat we telekommunikasiýa tehnologiýalary ösdürmegiň esasynda bilimiň hilini ýokarlandyrmak; - elektron bilim ulgamynda işgärleri taýýarlamak. Häzirki zaman maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň ulanylmagy arkaly okaýanlarda bilimleri almaga, üznüksiz özbaşdak bilim almaga höweslenmäni ösdürmek. Häzirki zaman jemgyýet soňky onýyllykda maglumat jemgyýetine öwrülip, ýokary depginde hereketli häsiýete eýe bolýar. Bu bolsa maglumatlara we hyzmatlara elýeterliligiň ulanyjylar üçin, olaryň nirede we haçan bolýandygyna garamazdan, hemişelik esasda üpjün edilýändigini aňladýar. Şeýle hereketliligi üpjün etmek üçin kompýuter enjamlarynyň täze görnüşleri (smartfonlar, planşetler we ş.m.), şeýle hem maglumat gorlary we hyzmatlary bilen işleşmegiň täze tehnologiýalary (“bulutlaýyn” tehnologiýalar) peýda boldy. Mekdep okuwçysy, talyp üçin bilim edaralarynda hem, öýde hem, olar ýoldaka hem elektron bilim gorlary we hyzmatlar elýeterli bolmalydyr. Bu ýagdaý bilim işine gatnaşýanlaryň beýlekilerine-de – ata-enelere, mugallymçylyk işgärlere, bilim ulgamynyň dürli derejeleriniň ýolbaşçylaryna-da degişlidir. Bilim gurşawynyň her bir gatnaşyjysynyň hereketliligi täze maglumat jemgyýetinde sanly bilimiň esasyny düzer. Ýurdumyzyň ähli künjeklerinde gurlup, ulanylmaga berilýän täze, döwrebap bilim ojaklarynyň häzirki zaman ösen innowasion tehnologiýalary bilen enjamlaşdyrylmagy hem sanly bilim ulgamynyň durmuşa geçirilýändigini görkezýär. Ýurdumyzyň okuw mekdeplerinde «Sanly bilim ulgamy» atly portal taslamasynyň ýola goýulmagy, bilim ojaklarynda teleköpri arkaly guralýan okuw sapaklary, internet bäsleşikleri berilýän bilimiň hilini ýokarlandyrmakda, okatmagyň usullaryny kämilleşdirmekde we öňdebaryjy tejribelerden peýdalanmakda ägirt uly ähmiýete eýedir.