dohom@sanly.tm
Türkmenbaşy şäheriniň D.Azady köçesiniň 75-nji jaýy
Azyk howupsyzlygyna möhüm ädimler

Her bir döwlet ilatyny azyk önümleri bilen üpjün etmegiň ýoluny, usullaryny, döwlet goldawynyň görnüşlerini diňe bir ýurtda ýa-da sebitde däl, eýsem, dünýäde kemala gelen ýagdaýlary nazara alyp, özi kesgitleýär. Golaýda şu ýylyň bäş aýynda ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşinde gazanylan netijelere, milli ykdysadyýetimiziň mundan beýläkki durnukly ösüşine ýardam berjek ugurlara bagyşlanyp geçirilen Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň we Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň bilelikdäki mejlisinde ilatyň azyk önümleri bilen üpjünçiligini has-da gowulandyrmak, azyk harytlarynyň ýeterlik möçberdäki gorlaryny döretmek, içerki bazarlarda azyk harytlarynyň bolçulygyny üpjün etmek babatynda garalan meseleler munuň şeýledigini tassyklaýar. Şu ýylyň ýanwar-maý aýlarynda geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önümiň ösüş depgininiň 11,5 göterime deň bolmagy ýurdumyzda ähli jähetden, hususan-da, azyk howpsuzlygyny pugtalandyrmak üçin berk ykdysady binýadyň bardygynyň ýene-de bir subutnamasydyr.

Milli azyk howpsuzlygyny üpjün etmek meselelerine ýurtlaryň ünsleriniň güýçlenmegi diňe bir adamlaryň iýmit önümlerine barha artýan islegleri bilen baglanyşykly bolman, eýsem, global derejede ýüze çykýan birnäçe sebäpleriň täsiriniň görnetin artmagy bilen hem düşündirilýär. Dünýäde maliýe-ykdysady çökgünligiň dowam etmegi, şeýle-de ählumumy pandemiýa ýurtlaryň arasynda söwda-ykdysady gatnaşyklaryň belli bir derejede çäklendirilmegine getirdi. Dünýäde ýüze çykan şeýle çylşyrymly şertler ýurduň ykdysady, şol sanda azyk garaşsyzlygyny üpjün etmek meselesiniň ähmiýetini artdyrýar.

Türkmenistan üçin azyk howpsuzlygy döwletiň diňe bir özygtyýarlylygyny we garaşsyzlygyny gorap saklamagyň şerti bolman, eýsem, ilatyň deňagramly iýmitlenmeginiň ýeterlik derejesini üpjün edýän, azyk, çig mal babatynda daşary

söwda gatnaşyklarynyň netijeli ösmegine, agrosenagat toplumynyň eksporta gönükdirilmegini güýçlendirmäge mümkinçilik berýän milli, sebitleýin azyk bazarlarynyň ykdysady baglanyşygyna goldaw bermegiň hem möhüm esaslaryny emele getirýär.

Häzirki döwürde ýurdumyzda azyk howpsuzlygyny gazanmak bilen baglanyşykly meseleleriň çözgüdi, birinjiden, sagdyn iýmitlenmek üçin ýeterlik derejede önümler bilen üpjün etmegi goldamakdan, ikinjiden, importa bolan garaşlylygy azaltmakdan, şeýle-de azyk önümlerini öndürijileriň bähbitlerini goramakdan ybaratdyr. Şunuň bilen baglylykda, iýmit önümleriniň ilat üçin elýeterliligini, olary satyn almak mümkinçiliklerini azyk howpsuzlygyny gazanmagyň möhüm wezipeleriniň hatarynda görkezmek bolar.

Köp ýurtlarda bolşy ýaly, biziň ýurdumyzda hem azyk howpsuzlygyny gazanmakda ileri tutulýan ugurlar, esasan, oba hojalyk pudagyny ösdürmekden,

munuň üçin ony goldamagyň degişli çärelerini kabul etmekden, içerki we daşarky bazarlarda bäsdeşlige ukyplylygy ýokarlandyrmakdan, eksporty höweslendirmekden ybaratdyr. Oba hojalyk önümçiligi hemişe hereket edýän döwlet kadalaşdyrylyşy, şeýle-de milli azyk bazarlarynyň goraglylygynyň ýokary derejesi bilen tapawutlanýar.

Ýerli önümçiligiň hasabyna, şeýle-de oba ilatynyň ýaşaýşy we hojalyk işi üçin amatly şertleri döretmek arkaly azyk howpsuzlygyny üpjün etmek ugrunda berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşly döwründe uly işler alnyp barylýar.

Geljekde oba hojalyk ulgamynyň, diňe bir durmuşa gönükdirilen, döwletiň azyk howpsuzlygyny üpjün edýän we sarp ediş isleglerini kanagatlandyrýan pudak bolman, eýsem, halkara zähmet bölünişigine goşulyşmaga, önümçilik kuwwatynyň mundan beýläk-de artdyrylmagy üçin zerur pul serişdeleridir maýa goýumlary çekmäge ukyply düzüm bolmagy ugrunda amala aşyrylýan işleriň oýlanyşykly alnyp barylmagy möhüm hasaplanýar. Şunda azyk howpsuzlygyny üpjün etmekde ýurdumyzyň döwlete dahylly däl bölegine möhüm ornuň degişlidigi aýratyn nygtalmaga mynasypdyr. Häzirki döwürde ýurdumyzda oba hojalyk azyk önümleriniň ep-esli böleginiň hususyýetçiler tarapyndan öndürilýändigi guwandyryjy ýagdaýdyr.

Hökümet mejlisinde, ýurdumyzyň azyk howpsuzlygyny üpjün etmek maksady bilen, telekeçilere goldaw hökmünde 150 million amerikan dollaryny bölüp bermek, zerur azyk harytlaryny satyn almak üçin,Türkmenistanyň Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklary ministrligine hem şonça möçberde pul serişdelerini bölüp bermek barada degişli Karara gol çekilmegi bu ugurda ädilen örän oýlanyşykly ädimdir. Döwlet derejesinde kabul edilen şeýle çözgüt, bir tarapdan, telekeçilikde azyk önümleriniň önümçiliginiň geriminiň giňemegine,

beýleki tarapdan, importyň ornuny tutýan syýasatyň mundan beýläk-de işjeňleşmegine itergi berer.

Beýleki makalalar

Ähli makalalar
Card image cap
Mar 12 2025
Köýtendag –tebigy we landşaft dürlüliginiň täsin sebiti

Köýtendag Türkmenistanyň günorta-gündogarynda ýerleşen tebigaty diýseň özboluşly sebitdir. Köýtendagyň tebigatyna bu ýerde ýaýran köp sanly ösümlik we haýwan görnüşleriniň ýüzlerçesi hem-de dik jülgeleri, täsin dag gowaklary we ýerasty karstkölleri, gadymy dinozawrlaryň belent tekizlgi gaýtalanmajak özboluşly gözellik berýär. Tebigat bun sebitiň mysalynda tapylgysyz gymmatlyklary müňýllyklaryň dowamynda döredipdir we asyrlardan asyrlara ýetirip gelipdir.
     Köýtendag sebitiniň çäkleri sebitleýin döwülmeler bilen ugurdaş uzalyp, sebitiň morfostruktura taýdan aýratynlaşmagyny şertlendirip, ylmy edebiýatda Gowurdak-Köýtendag ady bilen bellidir. Meýdany uly bolmasa-da , relýefiň çürt-kesik tapawutlylygy, ýagny, iň beýik ýeri deňiz derejesinden 3137m-den (Türkmenbaşy dagy) 238m-e çenli (Amyderýanyň suwunyň derejesi) üýtgeýär hem-de tebigy şertleriniň we baýlyklarynyň köp dürlüligi bilen häsiýetlenýär. Bu sebit onuň mineral-çig mal, ýer, sagaldyş we dynç alyş baýlyklaryny özleşdirmegiň giň mümkinçiliklerine eýedir. Sebitiň geologik gurluşyny kemala getirmäge genezisi, düzümi we ýaşy boýunça  dürli geologik çökündiler gatnaşýarlar.
      Bu ýerde ýokary ýura, hek, paleogen, neogen, çetwertik we häzirki zaman çökündileri giň ýaýrandyr.Köýetnadg gerşiniň günbatar ýapgydy,şeýle hem Gowyrdak we tübegatan dag bölekleri ýokary ýura çökündilerinden düzülendir. Hek döwrüniň jynslary sebitiň merkezi böleginiň  pes daglyklaryny, paleogen we neogen çökündileri esasan, onuň  günbatar bölegindäki plato şekili pes daglyklaryny örtýär. Çertertik çökündileri sebitiň günbatar we günorta böleklerinde giň ýaýrap, giň dagöni düzlüklerini  düzýär.
     Köýtendagyň  ösümlik örtügi dag eteginde otluk fitosenozlar, ondan ýokarda zerawşan arçasynyň agdyklyk edýän güýçli zaýalanan agaç- gyrymsy agaç ösümlikleriiň guşaklygy bilen häsiýetlenýär. Daglaryň iň ýokardaky belent böleginde tikenli ýassyk seklli ýarym gyrymsylar agdyklyk edýärler. Sebitiňb wekilleri agdyklyk edýarler.
     Ozallar Köýtendagda esasan zerewşan arçasyndan düzülen arça tokaýlarynyň giň meýdanlary duş gelýärdi, häzir olaryň meýdany örän azalypdyr. Goraghananyň  çäklerinde olar bölejik tokaýlar görnüşinde saklanyp galypdyr. Bu ýerde 1986-njy ýylda meýdany 27139 gektar bolan Köýtendag döwlet goraghanasynyň döredilmegi Köýtendagyň tutuş tebigy toplumyny we oňa ýanyşyk ýerleri goramak, zaýalanan ekoulgamlary dikeltmegiň ylmy esaskarynty işläp düzmek we burma şahly umgany gorap saklamagyň zerurlygy bilen baglydyr.
    Bu görnüş örän seýrek bolup Tebigaty goramagayň halkara birleşiginiň (TGHG0 Gyzyl sanawyna hem girizilendir.Toprak-ösümlik örtüginiň häsiýetleriniň içki guşaklyk tapawutlary boýunça 12 sany beýiklik zolaklary bölünýärler: oazis, ösümlikleri, çöl-efemer, ýarymçöl-efemeroid, ýärymçöl-gurak sähra , iri otly-sähra, tokaý, tokaýçemen- sähra, subalp çemen we alpçemen 9bölekleýin häsiýetde duş gelýär.) Merkezi Aziýa fiziki-geografik taýdan etraplara bölünende bu sebitiň çäkleri Merkezi Aziýa daglyk ýurdunyň Günorta- Günbatar Pamir-Alaý oblastynyň ýGissar-Pamiröňi prowinsiýasyna fiziki-geografik etrap derejesinde girýär.
    Gowurdak-Köýtenag etrabynyň landşaft düzümindäki uly tapawutlar onuň çäklerinde has pes derejedäki taksonomik birlikleri – kiçi etraplary bölmäge mümkinçilik berýär.  Jemi 7 sany kiçi etraplara bölündi: Köýtendag-ortadaglyk, Gowurdak-týubegetan pes daglyk, Köýtenderýä- daglyk – jülgelik, Kansaý- ýakasy deltaly- takyrlyk, Amyderýa ýakasy dagöni- ýapgytly düzlük – çulbaly, Amyderýanyň  jülgeli – terrasaly kiçi etraplary bölünendir.